محل کشت برنج

در این مقاله با محل کشت برنج آشنا می شویم. برنج در طیف وسیعی از محیط‌ها رشد می‌کند و در بسیاری از شرایط که سایر محصولات از بین می‌روند، مثمر ثمر است. بیشتر طبقه‌بندی‌های محیط های برنج بر اساس ارتفاع (ارتفاع در مقابل دشت) و منبع آب (آبیاری یا دیم) است.

انواع کشت برنج

کشت برنج به صورت کلی به دو دسته‌ دیم و آبی (آبیاری) تقسیم می‌شود. در این قسمت به بررسی این موارد می‌پردازیم.

• سیستم کشت آبیاری
  سیستم آبیاری در سراسر جهان، حدود ۸۰ میلیون هکتار برنج دشت آبی ۷۵ درصد تولید برنج جهان را تأمین می‌کند. این سیستم‌ها همچنان مهمترین سیستم‌های تولید برنج برای امنیت غذایی بخصوص در کشورهای آسیایی هستند. برنج آبیاری در مزارع دسته ای یا شالیزارهایی که اطراف آنها توسط خاکریز کوچکی احاطه شده و آب را در آن نگه می‌دارد، کاشته می شود. تأمین آب اطمینان بیشتری دارد و می توان یک یا چند محصول در سال کشت کرد.کشاورزان به طور کلی سعی می کنند ۵-۱۰ سانتی متر آب جاری در مزرعه نگهداری کنند.

• به طور کلی مزارع آبیاری برنج کوچک هستند که اکثراً در محدوده ۰٫۵ تا ۲ هکتار قرار دارند. در بسیاری از مناطق مرطوب گرمسیری و نیمه گرمسیری، برنج آبیاری به طور مداوم با دو یا حتی سه محصول در سال کشت می‌شود. این رویه پرورش برنج بعد از برنج با قدمت چند صد ساله نشان داده شده است که یکی از پایدارترین سیستم‌های کشاورزی در جهان است، زیرا به دلیل چرخش مواد مغذی منحصر به فرد در مزارع غرقابی برنج اتفاق می‌افتد. مناطق قابل توجهی از برنج‌های آبی نیز به تناوب با طیف وسیعی از محصولات دیگر، از جمله حدود ۲۰ میلیون هکتار سیستم برنج، کشت می‌شوند. برنج آبیاری حدود ۴۰٪ از آب آبیاری جهان و ۳۰٪ از منابع آب شیرین توسعه یافته جهان را دریافت می کند. بهره وری از برنج هنگام آبیاری معمولاً بیشتر است و متوسط ​​عملکرد آبیاری آن در حدود ۵٫۴ تن در هکتار است. در مناطق معتدل آب و هوایی، هر سال یک محصول برنج آبیاری می‌شود که عملکرد بالایی داشته باشد و به ۸-۱۰ تن در هکتار یا بیشتر برسد.

• محیط دشت دیم
  محل کشت برنج در دشت دیم برنج در دلتای رودخانه‌ها و مناطق ساحلی، با استفاده از مزارع دسته‌ای که حداقل برای بخشی از فصل محصول پر از آب باران است، پرورش داده می شود. حدود ۶۰ میلیون هکتار از مناطق دیم، حدودا ۲۰٪ از تولید برنج جهان را تأمین می‌کند. محیط های برنج دیم تنش های غیر زنده مانند شوری و عدم اطمینان زیاد در زمان، مدت زمان و شدت بارندگی را تجربه می‌کنند. حدود ۲۷ میلیون هکتار برنج دیم اغلب تحت تأثیر خشکسالی قرار دارد. ممکن است تا ۲۰ میلیون هکتار سیلاب کنترل نشده ای را تجربه کند، از طغیان سیلاب با طول مدت نسبتاً کوتاه تا مناطق آب های عمیق که ممکن است برای چند ماه زیر ۱۰۰ سانتی متر آب غوطه ور شوند. شوری در مناطق ساحلی گسترده است. برنج دیم در مناطقی که بیشترین فقر را دارند: مانند آسیای جنوبی، مناطقی از آسیای جنوب شرقی و اساساً تمام آفریقا غالب است. از آنجا که محیط بسیار دشوار است و عملکرد آن بسیار غیرقابل اعتماد است، کشاورزان به ندرت از کود استفاده می کنند و تمایل ندارند که انواع اصلاح شده رشد نکنند. بهره‌وری در مناطق دشت دیم به طور معمول بسیار کم است، با عملکرد ۱-۲٫۵ تن در هکتار. خانواده های تولید کننده برنج در این مناطق اغلب در فقر گرفتار هستند.

• محل کشت برنج در دیم مرتفع
  نزدیک به 100 میلیون نفر به تولید برنج از مناطق مرتفع دیم وابسته هستند تا برنج را برای خوردن به عنوان غذای اصلی روزانه در اختیار آنها قرار دهند. تقریباً دو سوم از کل سطح برنج مرتفع جهان در آسیا است. بنگلادش، کامبوج، چین، هند، اندونزی،  میانمار، تایلند و ویتنام از تولید کنندگان مهم هستند. برنج مرتفع دیم حدود 14 میلیون هکتار را پوشش می دهد، اما به دلیل محدودیت های زیاد، بهره وری از این مناطق با بازدهی در حدود 1 تن در هکتار کم است. برنج موفق حدود 4٪ از کل تولید برنج جهان را تشکیل می دهد. برنج دیم مرتفع مانند گندم یا ذرت، در سیستم های کشاورزی مختلط بدون آبیاری و بدون گودال رشد می کند. اکوسیستم بسیار متنوع است، از جمله زمینه هایی که هم سطح هستند، به آرامی می غلتند یا شیب دارند، در ارتفاعات تا 2000 متر و سالانه از 1000 تا 4500 میلی متر بارندگی دارند. خاک از بسیار حاصلخیز، نابارور و اسیدی متغیر است، اما تنها 15 درصد از کل برنج کوهستانی در جایی که خاک حاصلخیز باشد رشد می کند و فصل رشد طولانی است. محیط های مرتفع بسیار ناهمگن است، آب و هوای آن از مرطوب تا نیمه مرطوب، خاک از نسبتاً حاصلخیز تا بسیار نابارور و توپوگرافی از مسطح تا شیبدار است. با تراکم کم جمعیت و دسترسی محدود به بازار، تغییر کاربری کشت با دوره های طولانی (بیش از 15 سال) از نظر تاریخی سیستم غالب کاربری زمین بود. حدود 70٪ مناطق برنج مرتفع آسیا به سیستم های دائمی تبدیل شده اند که هر ساله برنج کشت می شود و با سایر محصولات و دام ها یکپارچه است. بسیاری از کشاورزان کوهستانی انواع برنج محلی می کارند که به خوبی به عملکردهای بهبود یافته پاسخ نمی دهند. اما اینها به خوبی با محیط آنها سازگار هستند و غلات را تولید می کنند که نیازهای محلی را برآورده می کنند. اگرچه فناوری برنج دهه های 1960 و 70 بر روی برنج های آبی تمرکز داشت، اما کشاورزان در مناطق مرتفع فراموش نشدند. محققان ارقام سازگار با خاک های ضعیف و با مقاومت در برابر انفجار و تحمل به خشکی را تولید کردند. برخی در ارزیابی ها بیش از 100 درصد از ارقام سنتی پیشی گرفته اند. دانشمندان در سیستم های تحقیقاتی كشاورزی كشاورزی با ارقام محلی از این برنج های بهبود یافته عبور كرده اند و كشاورزان در حال شروع به تولید نسل هستند. اما برای پاسخگویی به چالش های جدید به پیشرفت های بیشتری نیاز است. در آفریقای مرکزی و غربی، کمربند برنج آفریقا، مناطق مرتفع حدود 40٪ از سطح زیر کشت برنج را نشان می دهد و حدود 70٪ از کشاورزان برنج منطقه را استخدام نزدیک به ۱۰۰ میلیون نفر به تولید برنج از مناطق مرتفع دیم وابسته هستند تا برنج را برای خوردن به عنوان غذای اصلی روزانه در اختیار آنها قرار دهند. تقریباً دو سوم از کل سطح برنج مرتفع جهان در آسیا است. بنگلادش، کامبوج، چین، هند، اندونزی،  میانمار، تایلند و ویتنام از تولید کنندگان مهم هستند. برنج مرتفع دیم حدود ۱۴ میلیون هکتار را پوشش می‌دهد، اما به دلیل محدودیت‌های زیاد، بهره وری از این مناطق با بازدهی در حدود ۱ تن در هکتار کم است. برنج موفق حدود ۴٪ از کل تولید برنج جهان را تشکیل می‌دهد. برنج دیم مرتفع مانند گندم یا ذرت، در سیستم های کشاورزی مختلط بدون آبیاری و بدون گودال رشد می کند. اکوسیستم بسیار متنوع است، از جمله زمینه هایی که هم سطح هستند، به آرامی می‌غلتند یا شیب دارند، در ارتفاعات تا ۲۰۰۰ متر و سالانه از ۱۰۰۰ تا ۴۵۰۰ میلی متر بارندگی دارند. خاک از بسیار حاصلخیز، نابارور و اسیدی متغیر است، اما تنها ۱۵ درصد از کل برنج کوهستانی در جایی که خاک حاصلخیز باشد رشد می کند و فصل رشد طولانی است. محیط‌های مرتفع بسیار ناهمگن است، آب و هوای آن از مرطوب تا نیمه مرطوب، خاک از نسبتاً حاصلخیز تا بسیار نابارور و توپوگرافی از مسطح تا شیبدار است. با تراکم کم جمعیت و دسترسی محدود به بازار، تغییر کاربری کشت با دوره های طولانی (بیش از ۱۵ سال) از نظر تاریخی سیستم غالب کاربری زمین بود. حدود ۷۰٪ مناطق برنج مرتفع آسیا به سیستم های دائمی تبدیل شده اند که هر ساله برنج کشت می‌شود و با سایر محصولات و دام ها یکپارچه است. بسیاری از کشاورزان کوهستانی انواع برنج محلی می کارند که به خوبی به عملکردهای بهبود یافته پاسخ نمی‌دهند. اما اینها به خوبی با محیط آنها سازگار هستند و غلات را تولید می کنند که نیازهای محلی را برآورده می کنند. اگرچه فناوری برنج دهه های ۱۹۶۰ و ۷۰ بر روی برنج های آبی تمرکز داشت، اما کشاورزان در مناطق مرتفع فراموش نشدند. محققان ارقام سازگار با خاک های ضعیف و با مقاومت در برابر انفجار و تحمل به خشکی را تولید کردند. برخی در ارزیابی‌ها بیش از ۱۰۰ درصد از ارقام سنتی پیشی گرفته اند. دانشمندان در سیستم های تحقیقاتی کشاورزی با ارقام محلی از این برنج های بهبود یافته عبور كرده اند و كشاورزان در حال شروع به تولید نسل هستند. اما برای پاسخگویی به چالش‌های جدید به پیشرفت های بیشتری نیاز است. در آفریقای مرکزی و غربی، کمربند برنج آفریقا، مناطق مرتفع حدود ۴۰٪ از سطح زیر کشت برنج را نشان می دهد و حدود ۷۰٪ از کشاورزان برنج منطقه را استخدام می‌کند. از آنجا که  دسترسی به بازار محدود است، بیشتر کشاورزان برنج مرتفع جهان با تولید طیف وسیعی از بازده های کشاورزی تمایل به خودکفائی دارند. فقر در این مناطق مرتفع گسترده است.

شرایط مناسب مورد نیاز برای کشت برنج

1. دما
   برنج یک محصول گرمسیری است و در جایی رشد می‌کند که میانگین دما در طی فصل رشد بین ۲۰ درجه سانتیگراد تا ۲۷ درجه سانتیگراد باشد. آفتاب فراوان در طول چهار ماه رشد ضروری است. حداقل دما نباید زیر ۱۵ درجه سانتیگراد باشد زیرا جوانه زنی نمی‌تواند زیر آن دما انجام شود.
2. بارندگی
   شالیزار بیش از هر محصول دیگری به آب نیاز دارد. در نتیجه، کشت شالیزار فقط در مناطقی انجام می‌شود که حداقل بارندگی ۱۱۵ سانتی متر باشد. اگرچه میزان بارندگی سالانه در مناطق بین ۱۷۵ تا ۳۰۰ سانتی متر مناسب ترین مناطق است.
3. خاک
   شالیزار در طیف وسیعی از خاک، از آبرفت پودزولیک چین تا خاک رس سنگین نفوذناپذیر در مرکز تایلند، کاشته می شود. خاک آبرفتی رودخانه ای حاصلخیز برای کشت برنج بهترین است. خاک لوم رسی در زمین موسمی بهترین محل کشت برنج محسوب می شود. زیرا ظرفیت نگهداری آب این خاک بسیار زیاد است. همچنین برنج در مناطق شور منطقه delic کشت می شود. کشت برنج به کود زیاد نیاز دارد.
4. سطح
   برخلاف سایر محصولات، شالیزار به یک سطح نیاز دارد تا حداقل در دوره رشد، مزارع تحت آب قرار گیرند. زیستگاه ایده آل آن در دلتاهای بزرگ آبرفتی و حوضه های رودخانه ای جهان است.
5. کودها
   شلتوک به سه ماده مغذی ضروری گیاه نیاز دارد: ازت، فسفر و پتاسیم. در بیشتر اراضی شالیزاری مقدار متوسطی از این عناصر غذایی وجود دارد، اما در صورت کمبود آن‌ها، باید از کودهای آلی یا کودهای مصنوعی استفاده شود.
6. کار
   کشت شلتوک بسیار پر کار است. بنابراین، در مقایسه با سایر محصولات غلات به کار بیشتری نیاز دارد. کار برای آماده سازی مزرعه، علف های هرز، کاشت، پیوند، کود، برداشت، خرمن کوبی، زراعت و فرز لازم است. همچنین برای کشت برنج تعداد زیادی نیروی کار ارزان قیمت مورد نیاز است.

کشت برنج در مناطق مختلف ایران

اگر در سال‌های اخیر برنج تولیدی در استان‌ها و مناطقی را مشاهده کرده باشید که به طور معمول استان‌های پر آبی به حساب نمی‌آیند، احتمالا بسیار تعجب کرده‌اید.

اما باید بدانید که این پدیده، یک پدیده غیر علمی است و تعجب شما از منطق درستی آب می‌خورد.

در کشور‌های کم آبی مثل ایران که بحران آبی روز به روز نزدیک‌تر می‌شود باید به کشاورزی و نحوه کشت محصولاتی مانند برنج توجه ویژه کرد.

همانطور که از قبل هم گفتیم برنج گیاهی بسیار آب‌دوست است، سریع رشد می‌کند و برای رشد خود به میزان بسیار بالایی رطوبت نیاز دارد.

کشت برنج در مناطقی که به صورت طبیعی پربار نیستند یا هوای آن‌ها مرطوب نیست، می‌تواند باعث مصرف بسیار زیاد آب و آسیب به چرخه طبیعی اکوسیستم شود.

در حال حاضر در کشور ایران سه استان شمالی گیلان، مازندران و گلستان مهمترین و البته مناسب‌ترین استان‌ها برای کشت برنج هستند.

کشت برنج در جنوب، مرکز و در غرب کشور باعث آسیب‌های جبران ناپذیری به زمین‌های کشاورزی شده و همچنان هم می‌شود و منابع آبی را هم بیش از پیش به صورت بی‌رویه مصرف می‌کند.

بنابراین نباید با این توجیه که برنج یک منطقه خشک و گرم از برنج منطقه دیگر بهتر است اقدام به کشت آن کرد.

البته محل کشت برنج هم علاوه بر مواردی مثل دیم بودن یا آبی بودن زمین آن و همچنین میزان کود‌ها و نوع آن‌ها تأثیر بسزایی در مزه و پخت برنج‌ها دارد.

کشت برنج در گلخانه

امروزه با پیشرفت علوم کشاورزی کشت برنج فقط در زمین‌های کشاورزی انجام نمی‌شود و در بسیاری از گلخانه‌های بزرگ شرایط مهیا شده است تا بتوان در آن‌ها با شبیه‌سازی وضعیت طبیعی شالیزار‌ها برنج را کشت کرد.

معمولاً کشت برنج گلخانه‌ای در مناطقی بیشتر رواج دارد که دائما در معرض سیلاب‌های فصلی هستند و کشت برنج‌ها در زمین‌های کشاورزی ممکن است با ضرر از بین رفتن محصولات همراه باشد.

کشت برنج در گلخانه‌ها معمولاً ریسک کمتری نسبت به شالیزار‌ها دارد چرا که در گلخانه‌ها می‌توان از بروز عوامل طبیعی جلوگیری کرد و هر بخش از نیاز گیاه برنج را به صورت حساب شده به آن تزریق کرد.